Më 29 Shtator 2007, u nda nga jeta artisti i paharruar Serafin Fanko, e kujtojmë me nderim e respekt
Serafin Fanko (24 maj 1937 – 29 shtator 2007), mbetet një nga aktorët e spikatur shqiptarë. Simpatik, elegant, i qeshur, i thjeshtë, ambicioz racional, me një vështrim zhbirues, krenar, kështu ka mbetur në mendjet dhe zemrat e artdashësve shqiptarë dhe mes miqve të shumtë, Serafin Fanko. Me rolet, regjitë specifike, dramat shqipe, ai mbetet një ndër aktorët më të spikatur të historisë së aktrimit shqiptar që koha nuk do t’ja zëvendësojë atë çka ka gdhendur në mozaikun e artë të filmit dhe dramës shqiptare.
Zëri i tij i veçantë kishte një nuance kumbuese të metaltë, që të tërhiqte vëmendjen kudo që e dëgjoje. Ndoshta ishte ky zë që përgjasonte me atë të Aleksandër Moisiut, që e bënte figurën e Serafin Fankos tepër interesant. Por jo vetëm zëri, por edhe emri, të ngeleshin në kujtesë kur largoheshe nga ai. Një emër i rrallë, i veçantë që të ngjason me emër perandorësh apo njerëzish aristokratë.
Dhe në të vërtetë Serafini, ashtu ishte, aristokrat në skenë dhe në jetë. Filmi i tij i parë është “Fije që priten”. Më pas shkëlqeu në vitin 1977, me filmin “Gunat mbi tela” ku luante një nga rolet e oborrtarëve të mbretërisë së Savojës. Loja e tij aktoreske ka qenë një shembull i veçantë për studentët e dramaturgjisë, ndërkohë që Fanko përbënte një model të veçantë edhe në gjetjet e tij regjisoriale. Vitet e fundit spikati si regjisor dramash. Fanko solli risi dhe pse hasi në murin e fortë të kundërshtisë nga shumë miq të tij.
Fëmijëria dhe shkollimi – Serafin Fanko lindi në Shkodër në 24 maj 1937. Lindi në muajin e luleve, në kulmin e stinës së pranverës dhe ky muaj i fali çdo gjë me zemërgjerësi atë çka i duhej një artisti, pamjen, zërin, fisnikërinë, intuitën, qetësinë, shpërthimin. Shkodra e artit i hapi dyert e saj për të zhbiruar në histori, për të nxjerrë në pah, ato vlera, që koha i kishte mbuluar me tisin e harresës. Lindi në kohën kur filmi ishte në hapat e parë të shfaqjes në Shqipëri, dhe ku drama ende nuk po gjente kohën dhe vendin për të shpalosur vlerat e krijuesve dhe të artistëve shqiptarë.
Filmi i tij i parë “Fije që priten”, me regjisor Muharem Fejzon, në rolin e Klarkut – Ishte koha e mbylljes së madhe, koha e mugëtirës dhe ndrydhjes artistike, por sërish aktorët tanë gjenin mundësi dhe hapësira ndërmjetëse për të përcjellë në ekran forcën e tyre të madhe aktoriale. Në filmin “Fije që priten” edhe pse me një rol karakteri, Fanko përcolli tek shikuesi fuqinë e tij të madhe interpretuese.
Një “agjent” i huaj, Sami Ameni, zbret në aeroportin e Rinasit dhe menjëherë nis kërkimet për të aktivizuar një agjent tjetër, Markon, me të cilin ka bashkëpunuar pranë gjermanëve gjatë luf tës. Plani i tyre është hedhja në erë e një uzinë të madhe. Për këtë u duhet të marrin të dhëna nga Besa, e cila ka humbur disa dokumente dhe ndjehet e kërcënuar. Por plani i tyre dështon. Serafin Fanko: … “zoti Klark përcjell një figurë reale, plot finesë dhe qetësi. Njeh sadopak sistemin në Shqipëri, e befason ambienti, por ruan rregullat e vizitës për të cilën kishte ardhur. Një pamje fisnike, veshje e bukur elegante, një bashkëbisedim Brenda rregullave të një njeriu të ditur. Klark ishte jashtë realitetit shqiptar, larg asaj që zhvillohej në Shqipëri, në të ashtuquajturën luftë klasash brenda vendit, dhe lufta e jashtme, për të përmbysur sistemin komunist.
Por si shprehej Serafin Fanko në një intervistë për filmin? “Kinematografia është një ëndërr për të gjithë aktorët. Por të them të drejtën, duke mos pasur asnjë gram modesti, kurrë nuk më ka pëlqyer vetja në film. Unë nuk kam parë asnjë film timin në ekran, madje edhe kur është dhënë premiera, “Unë kam frikë me ardhë në televizion” dhe gjithmonë u thoja të tjerëve të dilnin nga dhoma, sepse doja ta shihja interpretimin tim vetëm.
Kjo, pasi më vinte zor, pavarësisht se kjo punë më ka dhënë emër dhe ka bërë që të kem dashurinë e respektin e shumë njerëzve, të cilët përherë më janë afruar duke më thirrur me emrat e personazheve që luaja… Mund të shtoj se me punën e regjisorit dhe komunikimin që kemi ne, nuk mund të bëhesh kurrë i njohur. Duhet të jesh regjisor i Teatrit Kombëtar në Tiranë, sepse publikimi është më i madh”.
– Kur luante tek “Emblema e Dikurshme” – “Emblema e dikurshme” është një film i prodhuar në Shqipëri në vitin 1976 nga Ylli Pepo. Gjeologët shqiptarë zbulojnë një fontanë nafte pikërisht në një zonë ku vite më parë gjeologët rusë kishin dështuar. Zbulimi arrihet nga inxhinier Bardhyli i ndihmuar nga mësuesja, të cilët hetojnë në të kaluarën e fshatit dhe deshifrojnë emblemën e një pllakati të lashtë mural në kishën e fshatit.
Aktorët kryesorë ishin Serafin Fanko, Raimonda Bulku, Pushkin Lubonja, Robert Ndrenika, Tinka Kurti. Regjisori i filmit dhe drejtori, i propozuan rolin e të “fejuarit”, ku ai do të luante me Rajmonda Bulkun. Ajo ishte një vajzë bukuroshe 19-vjeçe në kulmin e rinisë, ndërsa Serafini plot 40-vjeç. U befasua nga kërkesa e Pepos. E shihte diçka të paarrirë pragun e moshës dhe diferencën. Donte të ishte realist, korrekt me veten. Dëshira është tjetër gjë, realiteti tjetër. Diferenca ndoshta bëhej e pabesueshme tek spektatori.
Një kërkesë, dy këmbëngulje të ndryshme. Pepo për rolin e të fejuarit, Fanko qe e kundërshtonte. Ja si shprehet ai tek “Aktorët Shqiptarë” për këtë dialog me regjisorin Ylli Pepo: -“Jo, nuk shkoj unë me atë, sepse nuk dua të djeg veten. Roli është i bukur, materiali është i Kadaresë, por nuk mund ta pranoj”. Pasi morën këtë përgjigje ata ikën. Më vonë erdhën regjisori dhe drejtori, e me thanë se do të bëja një kinoprovë për rolin e hetuesit dhe vendosa të shkoj. Mbas provës së hetuesit erdhën sërish, por kësaj herë për të më thënë se kisha fituar rolin e parë, pra për të fejuarin. Gjatë të gjithë kohës e kisha mendjen se si do të paraqitesha para Rajmondës, sidomos në atë kohë”.
Zbërthimi i “Poemës së Mjerimit” të Migjenit – Kishte shumë ambicie dhe fantazi. Kohën e pushimit vetëm meditonte për të sjellë diçka të re, diçka ndryshe si regjisor. Tashmë e kishte vendosur përfundimisht, rruga e tij do vazhdonte si regjisor. Po kush ishte e veçanta, risia, ajo që do sillte një këndvështrim ndryshe të një vepre? Vendosi të eksperimentonte, ose më mirë të guxonte.
Guxim i bazuar mbi dijen, përvojën, intuitën, kërkesat ndaj vetes. Kjo shfaqje që eksperimentoi nuk ishte teatri i recitimit, por ishte teatri ku merret një autor dhe zbërthehet ky autor. Një nismë e re. Një vizion i ri pa eksperiencë në Shqipëri. Ka qenë dëshira e tij e brendshme që autori të zbërthehet me vlerat e tij në një teatër poezie. Përse mori Migjenin? Ja si shprehet ai në një intervistë për “Aktorët Shqiptarë”:
“Unë mora “Migjenin”dhe “Poemën e Mjerimit” duke e zbërthyer të gjithë materialin, ku secili prej aktorëve luante nga 10 role dhe ishte edhe spektator, por edhe protagonist i një roli të caktuar. Në atë kohë u bë shumë zhurmë duke thënë çfarë është ky teatër. U quajt pa mjete, pa rekuizitë e pak si modernist. U diskutua jashtë mase dhe pati kundërshtarë të shumtë, por kishte edhe mbrojtës, siç ka qenë aktorja Tinka Kurti. Ajo tha se i vinte keq që nuk kishte pasur pjesë.
Kurse Jonuz Dini në atë kohë aktor i “Migjenit”, ka qenë kundërshtar i kundërshtarëve të shfaqjes. Megjithatë për këtë shfaqje folën mirë dhe pati jehonë edhe në personalitete të teatrit të Ballkanit, sidomos në Bullgari dhe Rumani, të cilët më kanë ardhur edhe në shtëpi. Ata thanë se duhet të ketë ecuri ky lloj teatri. Mbasi u lejua ky lloj teatri, unë vura në skenë “Hetimin” e Peter Vajsit dhe u zgjeruan shfaqjet, por megjithatë mbeti me kaq. Tani e shoh se ka frymë prapë, sidomos me Merita Smajën këtu në Shkodër. Unë jam mirënjohës, jo pse po ndjekin rrugën time, por se më kënaqin shijet e mija”.
